Жауапкершілік жүгі

1. Ерте, ерте, ертеде ақшасы мен дәулетінің көптігіне қарамай өмірінен түңілген, өмір сүруден жалыққан бір ханзада болған екен. Достары, іні-бауырлары аңшылыққа шығып, қыдырып жүргенде жаңағы ханзада бөлмесінен шықпайды, еш нәрсеге қызықпайтын болады. Баласының мұндай жағдайын көрген әкесінің жүрегі ауырады.

2. Бір күні хан сол елдің ең білімді ғұламасын шақырып, жағдайды түсіндіріп, баласының дертіне бір дауа табуын бұйырады. Ойлануға бар-жоғы бір апта беріледі. Осы уақыт ішінде ешқандай шешім табылмайтын болса, ғұламаны жазалайтынын ескертеді.

3. Ғұлама күн демей, түн демей ойланса да, ешбір амал таба алмайды. Ханның сөзін ескеріп, өлкеден қашып кетуді жоспарлайды. Жақындарымен қоштасып, жиған-тергенін арқасына артып кетіп бара жатып, бір ауылдың маңайында қой бағып жүрген жас қойшыны көреді. Онымен біраз әңгімелеседі. Қойшы: “Аға, аз уақытқа қойларымды бағып берсеңіз. Түскі асымды алмай шығыппын, үй жаққа барып соны ала келейін деп едім,” – дейді.

4. Ғұлама біреуге болса да жақсылығым тисін деген ниетімен қуана келіседі. Бар ынта мен назарын мойнына алған жауапкершілігіне салып тұрғанда, бір қозы ойнап жүріп ор ішіне домалап түседі. Қозыныор ішінен шығармаса, өзі шығаалмайтыны анық. Қойшы баланың алдында «ұят болды-ау» деп, ғұлама орға түскен қозыны құтқармақшы болады. Осы мақсатпен орға түседі.

5. Қозыны арқасына байлап ордан шығуға тырмысады. Бірақ қозының ауырлығынан көпке шыдамай қайта орға құлайды. Қайта тырмысып, қайта құлап, әрең дегенде қозыны ордан алып шығарады.

6. Жас досына берген уәдесін орындау үшін, бір қозыны құтқарам деп жанталасып жүріп, өзінің басына түскен жағдайды, елін тастап кетіп бара жатқанын естен шығарады. Есіне түскенде ойланады: “Кімде-кім бастаған істің сәтті аяқталуын мақсат етіп, қойған мақсатына толық берілген болса, ол кісінің ешқашан іші де пыспайды, басқа еш нәрсені көңіліне де алмайды.”

7. Осыны ойлап ғұлама қашудан бас тартады. Ханның алдына барып:

– Уа, мәртебелім, егер ханзаданың еш нәрсеге қызығушылығы жоқ болып іші пысса, өмірден түңіліп жүрсе – оған жауапкершілік жүктеңіз, бос уақыты болмайтын тапсырма беріңіз. Іш пысқандықтың, өмірден түңілгендіктің негізгі себебі – еріккендік. Беретін тапсырмаңыз қаншалықты үлкен, жазасы қаншалықты ауыр болса, балаңыздың өмірге деген көзқарасы соншалықты тез өзгеріп, құштарлығы артып, жаңадан тыныс алғандай болады”, – деген екен.

Жауапкершілік жүгі

1. Ерте, ерте, ертеде ақшасы мен дәулетінің көптігіне қарамай өмірінен түңілген, өмір сүруден жалыққан бір ханзада болған екен. Достары, іні-бауырлары аңшылыққа шығып, қыдырып жүргенде жаңағы ханзада бөлмесінен шықпайды, еш нәрсеге қызықпайтын болады. Баласының мұндай жағдайын көрген әкесінің жүрегі ауырады.

2. Бір күні хан сол елдің ең білімді ғұламасын шақырып, жағдайды түсіндіріп, баласының дертіне бір дауа табуын бұйырады. Ойлануға бар-жоғы бір апта беріледі. Осы уақыт ішінде ешқандай шешім табылмайтын болса, ғұламаны жазалайтынын ескертеді.

3. Ғұлама күн демей, түн демей ойланса да, ешбір амал таба алмайды. Ханның сөзін ескеріп, өлкеден қашып кетуді жоспарлайды. Жақындарымен қоштасып, жиған-тергенін арқасына артып кетіп бара жатып, бір ауылдың маңайында қой бағып жүрген жас қойшыны көреді. Онымен біраз әңгімелеседі. Қойшы: “Аға, аз уақытқа қойларымды бағып берсеңіз. Түскі асымды алмай шығыппын, үй жаққа барып соны ала келейін деп едім,” – дейді.

4. Ғұлама біреуге болса да жақсылығым тисін деген ниетімен қуана келіседі. Бар ынта мен назарын мойнына алған жауапкершілігіне салып тұрғанда, бір қозы ойнап жүріп ор ішіне домалап түседі. Қозыныор ішінен шығармаса, өзі шығаалмайтыны анық. Қойшы баланың алдында «ұят болды-ау» деп, ғұлама орға түскен қозыны құтқармақшы болады. Осы мақсатпен орға түседі.

5. Қозыны арқасына байлап ордан шығуға тырмысады. Бірақ қозының ауырлығынан көпке шыдамай қайта орға құлайды. Қайта тырмысып, қайта құлап, әрең дегенде қозыны ордан алып шығарады.

6. Жас досына берген уәдесін орындау үшін, бір қозыны құтқарам деп жанталасып жүріп, өзінің басына түскен жағдайды, елін тастап кетіп бара жатқанын естен шығарады. Есіне түскенде ойланады: “Кімде-кім бастаған істің сәтті аяқталуын мақсат етіп, қойған мақсатына толық берілген болса, ол кісінің ешқашан іші де пыспайды, басқа еш нәрсені көңіліне де алмайды.”

7. Осыны ойлап ғұлама қашудан бас тартады. Ханның алдына барып:

– Уа, мәртебелім, егер ханзаданың еш нәрсеге қызығушылығы жоқ болып іші пысса, өмірден түңіліп жүрсе – оған жауапкершілік жүктеңіз, бос уақыты болмайтын тапсырма беріңіз. Іш пысқандықтың, өмірден түңілгендіктің негізгі себебі – еріккендік. Беретін тапсырмаңыз қаншалықты үлкен, жазасы қаншалықты ауыр болса, балаңыздың өмірге деген көзқарасы соншалықты тез өзгеріп, құштарлығы артып, жаңадан тыныс алғандай болады”, – деген екен.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.

«Құралайдың салқыны» һәм киіктің киесі

1. Қазақ ұғымында «Құралайдың салқыны» деген сөз бар. Бүгінгі таңда оның сирек қолданылып, ұғымы да көмескіленіп бара жатқаны өтірік емес. Қырдағы қариялардың аузынан оқтын-оқтын естіп қалып жататынымыз болмаса, қаладағы жұрттың көбі оны әлдеқашан ұмытқан.

2. Уикипедия дерегіне сүйенсек, бұл кез – Қазақстанның орталығы және солтүстік аумақтарында шамамен 20 мамырдан басталып, он шақты күнге созылатын ауа райының құбылмалы күндері. Расында, мамырдың орта тұсында қалың киімінен жеңілдеп, жылымық ауаға бой үйрете бастаған жұртты бір қоңылтақсытып өтетін қоңыр салқын күндерді «Құралайдың салқыны» деп атаудың өз мәні бар.

3. Табиғаттың төл баласындай болған бұрынғы қазақ киіктің жаппай төлдеуі, төлін аяқтандыруы табиғаттың құбылмалы, салқын кезіне дөп келгендіктен бұл кезді «Құралайдың салқыны», «Құралайдың суығы», «Киіктің лақ өргізбесі» деп атап кеткен. Құралайдың салқыны амалында күн күрт бұзылып, таулы, шоқылы жерге қарай бұлт үйіріледі. Мұндай қолайсыздық бір аптаға, кейде он шақты күнге созылады. Осы кезде төлдеуі жақындаған қоңыр аңдар бұлт үйірілген жерлерге топтасатын көрінеді. Оның мəнін аңшылар «қоңыр аңдар күннің көзінен таса жерге төлдеуге ұмтылады» деп түсіндіреді. Соған байланысты ел арасында киік лақтаған жерге найзағай ойнайды деген ырым бар.

4. Құралайдың салқыны амалында аспанды бұлт торлап, аздаған жел тұрады. Осы кезде жаппай төлдеген киіктердің лақтары желге қарсы жүгіріп, тынысын ашып, тез аяқтанып кететін көрінеді. Бір ғажабы, киік қанша көп болса да, олар 2-3 күн ішінде түгелдей төлдеп үлгереді екен. Түз жануарларының тез төлдеуінің бір сыры — аналық киіктер кез келген құралайды емізіп, бауырына ала беретін көрінеді. Киік құралайының далада жетім, жалғыз қалмайтыны осыдан болса керек.

5. Сондай-ақ, киіктің киелі жануар екендігін білдіретін тағы бір жағдай бар. Атап айтқанда, көктемнің соңында, тек мамырдың 22-28-і күндері ұлы даладан қазақтар «Түйе­табан» деп атап кеткен өсімдікті көруге болады. Кереметтігі сонда, оның аса үлкен жасылдау-қызғылт түсті жапырақтары жаңа туған киік құралайын жасырып тұрады екен. Солайша қырағы бүркіттердің өзі табиғаттың қорғауында жатқан құралайды көре алмайтын көрінеді. Сөйтіп, құралайлар аяғынан тұры­сымен-ақ, әлгі «Түйетабан» өсім­дігі келесі көктемге дейін жоғалып кетеді екен.

6. «Құралайдың салқыны» кей жылдары суық жаңбырға ұласып, мал мен жанға қолайсыздық əкеліп, əбігерге салатын кездері де болады.