Жексенді сыныптастары да, мектептегі басқа оқушылар да «Тәртіпсіз Жексен» деп атайды. Шынында да солай. Сабақта тыныш отырмайды, жан-жағындағыларға үнемі кедергі жасайды. Жазады, сызады, жыртады. Әбден болмаса, қағаздан ұшақ жасап, мұғалиманың көзін ала бере, ұшырып жібереді. Сағыз да шайнайтын сол. Қасындағы Зағипаға да күн бермейді. Түртеді, мазақ етеді.

Еңбек сабағы болатын. Оқушылар қағаз қиып, гүл жасауға кірісті. Тек Жексен жан-жағына жалтақтап, бостан-бос отыр. Өйткені, оның қайшысы да, желімі де жоқ...

Бір кезде мұғалім қарсы алдындағы Айдарды тақтаға шақырды. Осы мезетті пайдаланып, Жексен Айдардың желімін алып, оның орындығына төгіп қойды. Жабысып қалып, күлкі болсын дегені.

– Жексен, кәне, жасаған гүліңді көрсетші, – деді апай осы кезде.

– Жасаған жоқпын, – деді бұл.

– Апай, оның желімі де, қайшысы да жоқ, – деді Зағипа.

– Айдарда бәрі бар екен. Соның орнына отырып жасай ғой, – деді апай.

– Ал Айдар сенің орныңда отыра тұрсын.

Жексеннің жүрегі су етті. Әйтсе де амал жоқ, сездірмеуге тырысты. Отырды...

Сабақ бітті. Оқушылар у-шу болып, сыртқа шықты.

Сыныпта Жексен ғана жалғыз қалды. Орнынан ептеп тұрып көріп еді, тұра алмады.

Жексенді сыныптастары да, мектептегі басқа оқушылар да «Тәртіпсіз Жексен» деп атайды. Шынында да солай. Сабақта тыныш отырмайды, жан-жағындағыларға үнемі кедергі жасайды. Жазады, сызады, жыртады. Әбден болмаса, қағаздан ұшақ жасап, мұғалиманың көзін ала бере, ұшырып жібереді. Сағыз да шайнайтын сол. Қасындағы Зағипаға да күн бермейді. Түртеді, мазақ етеді.

Еңбек сабағы болатын. Оқушылар қағаз қиып, гүл жасауға кірісті. Тек Жексен жан-жағына жалтақтап, бостан-бос отыр. Өйткені, оның қайшысы да, желімі де жоқ...

Бір кезде мұғалім қарсы алдындағы Айдарды тақтаға шақырды. Осы мезетті пайдаланып, Жексен Айдардың желімін алып, оның орындығына төгіп қойды. Жабысып қалып, күлкі болсын дегені.

– Жексен, кәне, жасаған гүліңді көрсетші, – деді апай осы кезде.

– Жасаған жоқпын, – деді бұл.

– Апай, оның желімі де, қайшысы да жоқ, – деді Зағипа.

– Айдарда бәрі бар екен. Соның орнына отырып жасай ғой, – деді апай.

– Ал Айдар сенің орныңда отыра тұрсын.

Жексеннің жүрегі су етті. Әйтсе де амал жоқ, сездірмеуге тырысты. Отырды...

Сабақ бітті. Оқушылар у-шу болып, сыртқа шықты.

Сыныпта Жексен ғана жалғыз қалды. Орнынан ептеп тұрып көріп еді, тұра алмады.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді, бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы» болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері – моа құстары үшін тек алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.

Алып моалардан басқа, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек түрлері де болған. Моаның ең ірілерінің биіктігі 3,5 — 4 метрге жететін және шамамен салмағы 250 кг-дай тартатын. Сонымен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.

Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар», аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған. Моалардың жойылуына аралға полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес қосқан. Ғалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі ІХ ғасырдан XIV ғасырға дейін созылған.

ХІХ ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге түспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. Зерттеушілердің ынтасын маорилердің «Бакапунака тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен» деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып шықты, бір де бір тірі құс табылмады.

Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуэн болды, ол 1839 жылы Жаңа Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуге арнаған. Оның өтініші бойынша, натуралист Уолтер Мэнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап берген. Оуэн әр түрлі моалардың түрлерін сипаттаған және мұражайларға алып құстың бірнеше қаңқасын жинап берген.

ХІХ ғасырдың ортасында Кромвельге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған: оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі – 20 см-ге тең болған.Моаларды зерттеу қазіргі уақытта да жалғасуда.

Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол жеткізгендерін жариялады. Олардың қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын. Олардың ДНК-сын зерттей отырып, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған. Дәл осы қыран құс – адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.